“လ” ဘယ္က စျဖစ္ေပၚလာတယ္?

          လသာတဲ့ ညေတြဆို ကြ်န္ေတာ္တို႕ ငယ္ငယ္တုန္းက ျပည့္ျပည့္၀န္း၀န္း လမင္းၾကီးကို ေငးေမာၾကည့္ရႈ႕ဖူးၾကပါတယ္။  ဖိုးလမင္းၾကီးရဲ႕ “ေရႊလမွာ ယုန္၀ပ္လို႕၊ ဆန္ဖြပ္တဲ့ အဖိုးအို” ပံုျပင္ေလးကိုလည္း နားေထာင္ဖူးၾကမွာပါ။   လမင္းၾကီးကိုၾကည့္ျပီးေတာ့ ေရႊလင္ဗန္းနဲ႕ ထမင္းဆီဆမ္း ေတာင္းဖူးၾကမွာပါ။  ဆိုလိုတာက လ ဆိုတာက ကမၻာၾကီးနဲ႕ ခြဲမရတဲ့ ကမၻာရဲ႕ အရံျဂိဳလ္တစ္လံုးပါ။  ဒီလို လမင္းၾကီး ဘယ္လို ျဖစ္ေပၚလာပါသလဲ?  ဒါဟာ ဟိုးလြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာကထည္းက ေရွးလူေတြ သိခ်င္ခဲ့တဲ့ အေျဖတစ္ခုပါ။  လနဲ႕ ပါတ္သတ္ျပီးေတာ့ ေရွးေခတ္လူေတြဟာ ျပကၡဒိန္ေတြ၊ ဘာသာစကားေတြ၊ အႏုပညာေတြ၊ ဒ႑ာရီပံုျပင္ေတြ အမ်ားအျပား ဖန္တီးခဲ့ ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။  ဒီေတာ့ လ နဲ႕ပါတ္သတ္ျပီး စိတ္၀င္စားစရာေတြ အမ်ားၾကီးတည္ရွိခဲ့ပါတယ္။  ဒီအထဲမွာေတာ့ လ ဘယ္ကေန စျပီးျဖစ္ေပၚလာတယ္ဆိုတာက ပိုျပီးစိတ္၀င္စားစရာေကာင္းလွပါတယ္။

ကမၻာေျမျမင္မွ ျမင္ရေသာ လမ်က္ႏွာျပင္ (near side)

ကမၻာေျမျမင္၏ ဆန္႕က်င္ဘက္ျခမ္းမွ ျမင္ရေသာ လမ်က္ႏွာျပင္ (far side) 

          ကြ်န္ေတာ္တို႕ လမင္းၾကီးကို သတိထားျပီး ၾကည့္မိပါသလား?  လကို ကမၻာေျမျပင္ကေန ၾကည့္ရင္ အျမဲတမ္း မ်က္ႏွာျပင္ တစ္ခုကိုပဲ ျမင္ေနရမွာပါ။  ဘာျဖစ္လို႕လဲဆိုေတာ့ လဟာ သူ႕၀န္ရိုးေပၚမွာ လွည့္ပတ္ေနျပီး တစ္ခ်ိန္ထဲမွာ ကမၻာကိုလည္း လွည့္ပတ္ေနပါတယ္။  ဒီအတြက္ ကမၻာကေနၾကည့္လိုက္ရင္ လရဲ႕ မ်က္ႏွာျပင္ တစ္ဘက္ထဲကိုပဲ အျမဲတမ္းျမင္ေနရမွာပါ။  ဒါကို SYNCHRONOUS ROTATION လို႕ ေခၚပါတယ္။  ကြ်န္ေတာ္တို႕ အခုျမင္ေနရတဲ့ လမင္းၾကီးဟာ ကမၻာေျမကေန ကီလိုမီတာေပါင္း ၃၅၆၄၀၀ အနီးဆံုး ကေန အေ၀းဆံုး ကီလိုမီတာ ၄၀၆၇၀၀ ၾကားမွာ ဘဲဥပံုစံလွည့္ပတ္ေနတာပါ။  ဒီလို အျမဲတမ္းလွည့္ပတ္ေနမွာလားဆိုေတာ့ မဟုတ္ပါဘူး… လဟာ ကမၻာနဲ႕ တစ္ႏွစ္ကို ၃.၈ စင္တီမီတာ ေ၀းေ၀းသြားတယ္လို႕ဆိုပါတယ္။  ဒီ သီအိုရီသာမွန္ခဲ့တယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေနာင္ႏွစ္ သန္း ေထာင္ခ်ီၾကာရင္ လဟာ ကမၻာကို ခြဲခြာသြားမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ 

 

   ကမၻာကို လေပၚမွ ရိုက္ကူးထားေသာ ဓာတ္ပံု

       လဟာ ကြ်န္ေတာ္တို႕ ေနအဖြဲ႕အစည္းရဲ႕ ျဂိဳလ္ကို လွည့္ပတ္ေနတဲ့ အရံျဂိဳလ္ေတြထဲမွာေတာ့ အၾကီးဆံုး ျဖစ္ျပီးေတာ့ ကမၻာေျမရဲ႕ ၄ ပံု ၁ ပံု အရြယ္အစားရွိပါတယ္။  ေနာက္ျပီးေတာ့ ကမၻာ့အေလးခ်ိန္ရဲ႕ ၈၁ ပံု ၁ ပံု အေလးခ်ိန္ရွိပါတယ္။  ဒါဟာ ကမၻာထက္ ပိုမိုေပါ့ပါးပါတယ္။  ေနာက္ျပီးေတာ့ ဂ်ဴပီတာကိုလွည့္ပတ္ေနတဲ့ Io အရံျဂိဳလ္ျပီးရင္ေတာ့ ေနအဖြဲ႕အစည္းထဲမွာ ဒုတိယေျမာက္ အေမွာင္ဆံုး ျဂိဳလ္ရံတစ္ခုလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ 

          လျဖစ္ေပၚလာပံုကေတာ့ သိပၸံပညာရွင္ေတြ နည္းလမ္းေပါင္းမ်ားစြာၾကံဆ စဥ္းစားခဲ့ၾကပါတယ္။  ျဂိဳလ္တစ္ခုဟာ ကမၻာနဲ႕ နီးကပ္ေနတုန္း ကမၻာ့ဆြဲအားေၾကာင့္ လ ျဖစ္ေပၚလာတယ္လို႕လဲ ဆိုၾကပါတယ္။  ဒါေပမယ့္ အျဖစ္ႏုိင္ဆံုး လက္ခံၾကတဲ့ သီအိုရီကေတာ့ Giant Impact Hypothesis လို႕ေခၚပါတယ္။  ဒါကေတာ့ လ ဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၄ ဘီလီယံ သို႕မဟုတ္ ၄.၅ ဘီလီယံအခ်ိန္ကာလမွာ ျဖစ္ေပၚခဲ့တယ္လို႕ဆိုပါတယ္။  အဲ့ဒီအခ်ိန္တုန္းက ကြ်န္ေတာ္တို႕ရဲ႕ ကမၻာၾကီးလည္း စတင္ျဖစ္ေပၚခါစ အခ်ိန္လို႕ဆိုပါတယ္။  အဲ့ဒီအခ်ိန္မွာ အဂၤါျဂိဳလ္အရြယ္အစားေလာက္ရွိတဲ့ (တစ္ခ်ိဳ႕ကေတာ့ သီရာ Theia) လို႕ေခၚတဲ့ ျဂိဳလ္ၾကီးတစ္ခုက ၀င္တုိက္ခဲ့တယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။  ဒီလိုတိုက္တဲ့ အခ်ိန္မွာ အရွိန္သိပ္မျမန္ပဲ ကမၻာရဲ႕ အစိတ္အပိုင္း တစ္စိတ္တစ္ေဒသကို တိုက္လိုက္တယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။  ဒီလို တိုက္မိတဲ့အခါမွာေတာ့ ျဂိဳလ္ႏွစ္ခုရဲ႕ အစိတ္စိတ္အမႊာမႊာကြဲသြားတဲ့ အစိတ္အပိုင္းေတြ (အထူးသျဖင့္ သီရာျဂိဳလ္ရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းေတြ)ဟာ အာကာသထဲကို လြင့္စင္ထြက္သြားျပီးေတာ့ အဆိုပါ အစိတ္အပိုင္းေတြဟာ အခ်င္းခ်င္း ဆြဲငင္အားေၾကာင့္ ကမၻာပတ္လမ္းေၾကာင္းထဲမွာ ေပါင္းဆံုသြားျပီးေတာ့ ကြ်န္ေတာ္တို႕ လက္ရွိကမၻာျဂိဳလ္ရဲ႕ ဆြဲငင္အားေၾကာင့္ လ ျဖစ္ေပၚလာတယ္လို႕ဆိုပါတယ္။  ဒါ့ေၾကာင့္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာဟာ နက္ရိႈင္းတဲ့ ေရျပင္ၾကီး ျဖစ္ေပၚလာရတယ္လို႕ ေကာက္ခ်က္ခ်တဲ့ လူေတြလည္း ရွိပါတယ္။  ေတြ႕ရွိၾကတယ္လို႕ဆိုပါတယ္။  ဒီလို တိုက္ခိုက္မႈ႕ေၾကာင့္ ကမၻာ ၀န္ရိုးဟာလည္း ၂၃ ၂ပိုင္း၁ပိုင္း ဒီဂရီ တိမ္းေစာင္းသြားျပီး ရာသီဥတုေတြ ျဖစ္ေပၚလာရပါတယ္တဲ့။ 

 သီရာ(Thia) လို႕ေခၚတဲ့ အဂၤါျဂိဳလ္ အရြယ္အစားေလာက္ရွိတဲ့ ျ့ဂိဳလ္တစ္မွ ကမၻာကို ၀င္တုိက္စဥ္

ျဂိဳလ္ႏွစ္ခု တိုက္ခိုက္မႈ႕ေၾကာင့္ ေပါက္ကြဲမႈ႕ ျဖစ္ပြားပံု

 

ေပါက္ကြဲမႈ႕မွ အပိုင္းအစမ်ား အာကာသသို႕ ေပါက္ကြဲလြင့္စင္ျပီး အခ်င္းခ်င္း ဆြဲငင္ကာ လျဖစ္ေပၚလာမႈ႕

ဒါကေတာ့ YouTube လျဖစ္ေပၚလာပံု ဗီဒီယိုပါ

နာဆာက လေပၚကို အာကာသယဥ္မွဴးေတြ လႊတ္တင္ႏုိင္တဲ့ အခ်ိန္မွာေတာ့ လေပၚကေန ေက်ာက္တံုးေတြ ကမၻာေျမေပၚကို ယူေဆာင္လာျပီးေတာ့ ဓာတ္ခြဲစမ္းသတ္ၾကပါတယ္။  ဒီအထဲမွာ ေကာက္ခ်က္ခ်လို႕ရတာကေတာ့ အခ်ိဳ႕ေသာ လေပၚက ျဒပ္ထုေတြရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းပံုဟာ ကမၻာေပၚမွာရွိတဲ့ သတၱဳေတြရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းပံုနဲ႕ ဆင္တူတယ္လို႕ ေတြ႕ရွိရပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခ်က္ကေတာ့ တစ္ကယ္လို႕သာ လဟာ ကမၻာကို ၀င္တိုက္ခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚခဲ့တယ္ဆိုရင္ လမွာလည္း ေရရွိႏိုင္တယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္ပါ။  ဒါကိုလည္း ခုေနာက္ပိုင္းမွာ စမ္းသပ္ေတြ႕ရွိၾကပါတယ္။

ဒီလိုမ်ိဳး ကမၻာနဲ႕ တိုက္ျပီးတဲ့ေနာက္မွာ ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္းလိုက္တဲ့ ေက်ာက္သားေတြဟာ ကနဦးမွာ အရည္ေပ်ာ္ေနျပီးေတာ့ ေလးလံတဲ့ အစိတ္အပိုင္းေတြဟာ အတြင္းပိုင္းကို ေပ်ာ္၀င္သြားျပီးေတာ့ ေပါ့ပါးတဲ့ ေက်ာက္သားေတြကေတာ့ မ်က္ႏွာျပင္အထက္ပိုင္းကို ေရာက္ရွိလာကာ ေအးခဲသြားတယ္လို႕ ယူဆၾကပါတယ္။  ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ ရာစုႏွစ္ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ ကမၻာေျမျပင္နည္းတူ လဟာလည္း အာသာသမွ အပိုင္းအစေတြ က်ေရာက္လာမႈ႕ေၾကာင့္ မ်က္ႏွာျပင္မွာ ခ်ိဳင့္၀ွမ္းေတြ ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။  ကြ်န္ေတာ္တို႕ လူသားေတြဟာ ဆက္လက္ျပီးေတာ့ လကမၻာကို စူးစမ္းေလ့လာမႈ႕ေတြ ျပဳလုပ္ေနၾကဦးမွာပါ။  

ေနာက္ထပ္ စိတ္၀င္စားစရာေကာင္းတဲ့ သီအိုရီတစ္ခုကေတာ့ ကနဦးမွာ အဆိုပါျဂိဳလ္ျခင္းတုိက္ခိုက္မႈ႕ေၾကာင့္ ပဲထြက္လြင့္စင္ျပီး ျပန္လည္စုေပါင္းသြားၾကတဲ့ အခါမွာ ယခုျမင္ေနရတဲ့ လအျပင္ အျခားေသာ လႏွင့္ အလားသ႑ာန္တူတဲ့ ပိုျပီးေတာ့ ေသးငယ္တဲ့ ျဂိဳလ္တစ္ခု လည္း ျဖစ္ေပၚခဲ့တယ္ဆိုတာပါ။  အဆိုပါ ျဂိဳလ္ငယ္ႏွင့္ ယခုျမင္ေတြ႕ေနရတဲ့ လတို႕ဟာလည္း ထပ္မံျပီးေတာ့ တိုက္မိၾကတယ္လို႕ ယူဆၾကသူေတြလည္း ရွိပါတယ္။  ဒါေၾကာင့္ လဟာ ကမၻာေျမဘက္ကေနျမင္ရတဲ့ ျမင္ကြင္းနဲ႕ ကမၻာေျမ အျပင္ဘက္ကၾကည့္လိုက္ရင္ ျမင္ရတဲ့ျမင္ကြင္း ႏွစ္ခုဟာ ေျမမ်က္ႏွာသြင္ျပင္ မတူပဲ ျခားနားေနတယ္လို႕ ဆိုပါတယ္။  ကမၻာေျမ ဘယ္က စတင္ျပီး ျဖစ္ေပၚလာတယ္ဆိုတဲ့အခ်က္ကို လကမၻာကို စမ္းသပ္မႈ႕ေတြက အမ်ားၾကီး အေထာက္အကူျပဳေနဦးမွာပါ။  

Reference :Wikipedia.

Photos     : From YouTube